Nhiều quốc gia tại châu Á đang ghi nhận làn sóng cúm tăng mạnh bất thường, xuất hiện sớm hơn hẳn so với các năm trước. Nguyên nhân được cho là liên quan đến một biến thể mới của cúm A/H3N2, được gọi là A/H3N2 K hay “phân nhóm K”. Chủng virus này xuất hiện sớm, mang nhiều thay đổi di truyền và nhanh chóng trở thành dòng lưu hành chiếm ưu thế. Các đột biến tập trung ở protein bề mặt – vị trí quan trọng để hệ miễn dịch nhận diện – khiến biến thể này lây lan mạnh và có khả năng thoát miễn dịch tốt hơn, đặc biệt khi cấu trúc của nó không trùng khớp hoàn toàn với thành phần virus trong vắc xin cúm mùa hiện hành.

Diễn biến mới của cúm A và biến thể A/H3N2 K

Cúm A vốn nổi tiếng với khả năng biến đổi liên tục, và hầu như mùa dịch nào cũng xuất hiện một chủng mới vượt trội hơn. Trong mùa cúm 2025 – 2026, Cơ quan An ninh Y tế Anh (UKHSA) đã phát hiện phân nhóm K của A/H3N2 với nhiều đột biến đáng chú ý, giúp virus thích nghi và lan rộng nhanh.

Những biến đổi này khiến hệ miễn dịch khó nhận diện virus ngay từ đầu, tạo khoảng thời gian “vàng” để virus nhân lên mạnh trước khi cơ thể kịp phản ứng. Bên cạnh đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết mùa cúm năm nay đang khởi phát sớm hơn 4–6 tuần so với thông lệ. Việc dịch bùng phát sớm đồng nghĩa nhiều người chưa kịp tiêm phòng, dẫn đến khoảng trống miễn dịch trong cộng đồng, tạo điều kiện cho biến thể mới lan nhanh hơn.

Nguy cơ lan rộng nhanh chóng của biến thể K

Các hệ thống giám sát quốc tế ghi nhận phân nhóm K đang vượt lên chiếm ưu thế, khi 60–70% mẫu cúm A/H3N2 gần đây tại Anh thuộc chủng này. Tỷ lệ cao bất thường cho thấy biến thể K có khả năng cạnh tranh mạnh và dễ dàng lấn át các dòng virus cúm khác. Nhiều chuyên gia dự báo xu hướng lan rộng của biến thể này sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới.

Tại châu Á, biến thể K đã được phát hiện và lan mạnh tại Nhật Bản – nơi đang trải qua mùa cúm bùng phát sớm hiếm thấy. Số ca mắc tăng nhanh hơn khoảng 5 tuần so với mọi năm, trở thành đợt bùng phát sớm thứ hai trong vòng 20 năm. Tuần cuối tháng 9, Nhật Bản ghi nhận hơn 4.000 ca cúm phải nhập viện, vượt ngưỡng cảnh báo; chỉ một tuần sau, số ca tăng vọt lên hơn 6.000. Đến đầu tháng 10, 135 trường học và cơ sở chăm sóc trẻ phải đóng cửa do xuất hiện cụm ca bệnh – cao gấp ba lần cùng kỳ năm 2024.

Diễn biến này làm dấy lên lo ngại rằng biến thể K có thể lan sang các quốc gia lân cận, bao gồm Việt Nam.

Tình hình tại Việt Nam

Hệ thống giám sát của Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận số ca cúm A tăng mạnh từ đầu mùa thu. Tháng 9/2025 chỉ khoảng 400 trường hợp, nhưng sang tháng 10 con số đã vọt lên 3.295, tức tăng hơn 8 lần. Đầu tháng 11, bệnh viện tiếp tục tiếp nhận thêm 2.442 ca, riêng tuần 44 (27/10–2/11) đã có tới 1.502 bệnh nhân cúm.

Tại TP.HCM, lượng trẻ nhỏ mắc cúm trong hai tuần gần đây cũng tăng đáng kể, chủ yếu ở nhóm dưới 5 tuổi. Một số ca có diễn tiến nặng, phải điều trị viêm phổi. Nguyên nhân được xác định là do cúm A/H3N2 đang chiếm ưu thế thay vì cúm A/H1N1 như những năm trước.

Phân biệt cúm A và cúm thường

Để phân biệt hai loại cúm vốn dễ gây nhầm lẫn này, bạn có thể dựa vào đặc điểm biểu hiện của từng bệnh. Dù có nhiều điểm giống nhau, cúm A thường nặng hơn và diễn tiến nhanh hơn cúm thường.

Dấu hiệu của cúm A

• Sốt cao đột ngột: Nhiệt độ thường từ 38–40°C và có thể duy trì 2–4 ngày.

• Ho khan nhiều: Ho mạnh, dai dẳng, đôi khi đi kèm đau rát họng.

• Đau nhức toàn thân: Cơn đau cơ, đau khớp rất rõ rệt, khiến người bệnh khó cử động và thường kiệt sức.

• Mệt mỏi kéo dài: Tình trạng suy nhược có thể kéo sang cả tuần.

• Biến chứng đường hô hấp: Một số trường hợp có thể xuất hiện khó thở, viêm phổi hoặc suy hô hấp – đặc biệt ở người già, trẻ nhỏ và người có bệnh nền.

• Nghẹt mũi – đau họng: Không phải lúc nào cũng có nhưng vẫn xuất hiện ở nhiều người bệnh.

Dấu hiệu của cúm thường

• Sốt nhẹ hoặc không sốt: Nếu có, cơn sốt chỉ kéo dài 1–2 ngày.

• Ho và chảy mũi: Ho ít dữ dội hơn, kèm nghẹt mũi và chảy mũi – triệu chứng đặc trưng của cúm thường.

• Đau mỏi nhẹ: Có thể cảm thấy ê ẩm nhưng không đến mức nặng nề như cúm A.

• Đau đầu, mệt mỏi mức độ nhẹ: Xuất hiện thoáng qua và ít ảnh hưởng đến sinh hoạt.

• Viêm họng, viêm mũi rõ rệt: Biểu hiện khá giống cảm lạnh thông thường.

Phòng ngừa cúm mùa 

Các nghiên cứu mới tại Anh cho thấy rằng dù virus cúm liên tục thay đổi, việc tiêm vắc xin vẫn mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc giảm số ca phải nhập viện. Vắc xin không chỉ giúp hạn chế khả năng mắc bệnh mà còn làm nhẹ mức độ triệu chứng khi nhiễm cúm.

• Giảm nguy cơ nhiễm bệnh: Vắc xin tạo hàng rào bảo vệ trước cả cúm A và cúm B.

• Ngăn bệnh chuyển nặng: Người đã tiêm phòng thường ít gặp biến chứng nguy hiểm như viêm phổi, suy hô hấp.

• Bảo vệ cộng đồng: Khi ít người mắc và lây truyền, nguy cơ bùng phát dịch cũng giảm theo.

Các vắc xin cúm hiện nay được phát triển để bao phủ nhiều chủng virus cùng một lúc, giúp tăng khả năng phòng ngừa ngay cả khi xuất hiện những biến thể mới trong mùa dịch.

Bên cạnh tiêm vắc xin, hãy chủ động phòng bệnh mỗi ngày, để giảm nguy cơ nhiễm cúm và ngăn virus lan rộng trong cộng đồng, bạn nên duy trì các thói quen bảo vệ sức khỏe sau:

• Che miệng khi ho hoặc hắt hơi để hạn chế phát tán giọt bắn.

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt sau khi ra ngoài.

• Đeo khẩu trang khi ở khu vực đông người hoặc không gian kín.

• Nghỉ ngơi đầy đủ khi bị bệnh để tránh lây nhiễm cho gia đình và đồng nghiệp.

• Uống đủ nước, ăn uống lành mạnh để tăng cường hệ miễn dịch.

• Vệ sinh bề mặt thường xuyên tiếp xúc như tay nắm cửa, điện thoại, bàn làm việc.

• Khi có dấu hiệu cúm, tránh tiếp xúc gần với trẻ em, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền, vì họ dễ gặp biến chứng nặng.

Sự xuất hiện của biến thể cúm A mới với tốc độ lan truyền mạnh và khả năng nhanh chóng chiếm ưu thế cho thấy virus đang tiếp tục tiến hóa khó lường. Trong bối cảnh mùa cúm đến sớm và số ca mắc tăng nhanh, mỗi người cần chủ động bảo vệ bản thân bằng việc tiêm vắc xin đúng thời điểm và duy trì thói quen phòng bệnh hằng ngày. Cập nhật thông tin từ cơ quan y tế và xử trí kịp thời khi có triệu chứng sẽ góp phần quan trọng trong việc giảm gánh nặng cho hệ thống y tế và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Nguồn: Y Khoa Diamond tổng hợp và cố vấn chuyên môn từ đội ngũ Bác sĩ.